Epifaniczny tom 2 – rozdział 10 – str. 434
Życie w wodzie i w powietrzu
Rozważymy te trzy grupy dzieła tamtej epoki w podanej wyżej kolejności. Nasze omówienie może być jedynie fragmentaryczne, ponieważ na temat każdego z nich napisano wiele tomów. Tak jak przed wynalezieniem teleskopu ludzie sądzili, że jedyne istniejące planety, księżyce i gwiazdy to te widoczne dla gołego oka, tak przed wynalezieniem mikroskopu sądzono, że jedynymi mieszkańcami wód ziemi są ci widoczni dla oka. Lecz tak jak z wynalezieniem i zastosowaniem teleskopu człowiek dowiedział się o nowych gwiazdach, a gdy teleskopy te stały się odpowiednio duże, nawet o nowych wszechświatach, tak z wynalezieniem i zastosowaniem mikroskopu człowiek dostrzegł istnienie nowych mieszkańców wód ziemi. W ten sposób otworzył się dla człowieka świat drobnoustrojów, malutkich stworzeń zbyt mikroskopijnych, by mogło je dostrzec nawet najlepsze ludzkie oko. Występują one w wodach, powietrzu i ziemi, a nawet w ciałach większych istot, gdyż okazują się one jedną z głównych przyczyn chorób człowieka i zwierząt. Widzimy je we wszelkich rodzajach kształtów – wstążkowe, okrągłe, kuliste, podobne do kół obracających się na osiach, dwugłowe, włosowate, cylindryczne, robakowate itp. Niektóre z nich są prawie tak duże, że są widoczne dla wzroku człowieka, inne tak małe, że kropla wody mieści ich miliony.
Jeden z gatunków drobnoustrojów, zwany polipem żyje na dnie oceanów w pewnych, szczególnie tropikalnych rejonach, gdzie przez tysiąclecia swego istnienia zbudował liczne rafy, cyple i wyspy, a wiele z tych ostatnich jest obecnie zamieszkanych przez człowieka. Wody Oceanu Arktycznego często zmieniają barwę z powodu drobnoustrojów zwanych meduzami, które w losowo wybranej wodzie w ilości 0,028 m3 występują w liczbie stu tysięcy. Zarówno najmniejsze, jak i największe z drobnoustrojów posiadają organy życiowe podobne do tych, jakie znane są u większych zwierząt wodnych.