Epifaniczny tom 1 – rozdział 7 – str. 401
Fałszywe poglądy niewiary na temat Boga
niczego pewni, to nie możemy być też pewni prawdziwości tej teorii, w przeciwnym razie istniałaby bowiem pewność na ten temat. Jeśli nie możemy niczego poznać, nie możemy też dowiedzieć się, że niczego nie wiemy, ponieważ w przeciwnym razie wiedzielibyśmy to. Dlatego obydwie te agnostyczne teorie unicestwiają się same. Możemy zatem pozostawić temat agnostycyzmu jako coś, co polega niemal wyłącznie na wykrętach słownych, których podstawowe myśli po zbadaniu okazują się być zupełnie niekonsekwentne, nielogiczne, bezproduktywne i negatywne.
Analizując fałszywe poglądy na temat Boga, rozważyliśmy dotychczas ateizm, materializm i agnostycyzm. W mniejszym lub większym stopniu dążą one do usunięcia istnienia Boga. Co do agnostycyzmu, jego wpływ zdecydowanie sprzyja ateizmowi. Huxley wyprowadził swe zasady głównie z poglądów ateistycznych, podczas gdy Spencer bardziej z teorii panteistycznych. Słowo panteizm, tak jak słowa ateizm i agnostycyzm, jest pochodzenia greckiego. Składa się ono ze słów pan (wszystko) oraz theos (Bóg). Etymologicznie oznacza ono wszechboga. Używane jest na określenie teorii, że wszystko jest Bogiem, tzn. Bóg jest ogólną sumą wszystkich rzeczy. Według panteizmu Bóg i wszechświat w znaczeniu wszystkich rzeczy oznaczają to samo. Każda rzecz jest częścią Boga. A zatem Bogiem są planety i słońca wszystkich układów słonecznych ze wszystkim tym, co w nich występuje lub jest z nimi związane.
Twórcą panteizmu w chrześcijaństwie był Baruch Spinoza, Żyd urodzony w 1632 roku, a zmarły w 1677. Jako młody człowiek został ekskomunikowany z kręgów żydowskich za swe nieortodoksyjne opinie. Chociaż twierdził, że uznaje Stary i Nowy Testament, czynił to z zastrzeżeniami bardzo podobnymi do tych, jakie zgłaszają nasi dzisiejsi wyżsi krytycy. Właściwie można by go nazwać ich ojcem. Panteizm stanowi podstawę buddyzmu i hinduizmu: Averroes, największy filozof islamu, był panteistą. Jest to zatem roślina obca chrześcijańskiej glebie, stojąca w ostrej sprzeczności z biblijnym poglądem na temat Boga. Pozostawiając jej pogańską i islamską formę, przyjrzyjmy się jej